..Στις 31 Αυγούστου του 2024,απ' τα Τζουμέρκα μου,κατεβηκα στη Ζάτουνα της ορεινης Αρκαδίας,για τις 2ημερες εκδηλώσεις που θα γίνονταν εκεί,προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη.
Από βουνά σ' άλλα βουνά.
Η Ζατουνα ειναι ο τόπος που εκτοπίστηκε ο Μίκης , (Αύγουστος 1968 - Νοέμβρης 1969).
Στις 2 μέρες που εμεινα εκεί, ευρισκόμενος κυριολεκτικά σε ονειρική κατασταση,με την αίσθηση και μόνο ότι ήμουν εκεί στον τόπο όπου έζησε/διάβηκε/ανάσανε ο ουρανο-Μίκης, εκεί όπου έγραψε τις Αρκαδίες του,το Πνευματικό Εμβατήριο, τη μουσική για την ταινία "Ζ" του Γαβρά,εκεί όπου εμπνεύστηκε άλλα τόσα έργα που θα 'γραφε αργότερα,ξεκίνησα να γραφω έναν κύκλο τραγουδιών,με τίτλο "Μίκη βουνό της Ζάτουνας, βουνό της Ρωμιοσύνης": 17 τραγούδια που αναφερονται σε χαρακτηριστικά γεγονότα που βίωσε εκεί ο Μίκης,έτσι όμως όπως τα είδα εγώ:σε άμεση σχέση κι ΑΛΛΗΛεπίδραση με τα βουνά της Ζάτουνας ολοτρόγυρα ,αφού ο Μίκης , επί 16 μήνες εκεί πάνω, έγραψε ό,τι αριστουργηματικό έγραψε, χάρη στη μαγική επίδραση των βουνών εμπρός του , τα οποία όμως βουνά, λες και κραταγαν ένα τεφτέρι, κάθε φορά που ο Μίκης άνοιγε το παραθυρο κι επαιζε τα τραγούδια του , σημείωναν αυτά που είχε συνθέσει ο Μίκης,ώστε την επομένη να τον πάνε παραπέρα και παραπάνω,σ' εμπνευση και περιεχόμενο : να του στειλουν ακόμα πιο Υψηλή τη δωρεά τους :να του στείλουν δηλαδή,τραγούδια αθάνατα,τουτέστιν μελωδικά συμπυκνώματα Υψηλών νοημάτων,με απλές λαϊκές φόρμες μεν, με αξία και βάρος σπουδαίων αιώνιων μανιφέστων δε, Τραγούδια δηλαδή άχρονα, που είναι έτοιμα φτιαγμένα απ' τον υπέρτατο θεό,την Αρμονία,μες στους αιώνες, "κρεμασμένα"-απιθωμένα στον αιθέρα, ώστε κάποια στιγμή να διαλέξει η μανα-φύση,τα βουνά κυρίως, τον Έναν,μες στους αιώνες,που θα 'χει την ευγένεια και τη μεγαλοσύνη να τα μεταφέρει σ' όλους τους ανθρωπους,απαράλλαχτα όπως ακριβώς τα 'φκιασε η Αρμονία , μες στο χρόνο.
(Το ίδιο συμβαίνει,σ'όλους τους χώρους (Τέχνη, Φιλοσοφία κ.λ) : τα Υψηλά και Σπουδαία,είναι από αιώνες έτοιμα,κι απλώς καρτερούν κάποιον να πάει να τα ..ξεκρεμάσει, όπως ο Ιάσονας το χρυσόμαλλο δέρας.)
Κι επειδή,πάντα μέσω του τρεξίματος, "μπαίνω" μες στους τόπους που μου ασκούν μια ιδιαίτερη γοητεία, ώστε να ταξιδεύω στο χωροχρόνο τους,έτσι κι εκεί,τις 2 μέρες,τα πρωινά με το πρώτο φως, έτρεχα τους τόπους γύρω στα βουνά της Ζάτουνας, τη μια μέρα προς τη Δημητσάνα,προς τη μεριά που βλέπει Αιγαίο https://connect.garmin.com/modern/activity/16915463717 ,την άλλη προς την Αράχοβα,προς τη τη μεριά που βλέπει Ιόνιο https://connect.garmin.com/modern/activity/16924828289 ,και μετά άμα γυρνούσα, ξεφορτωνόμουν στο χαρτί και στ' ακορντεόν, όσα είχα κρυφακούσει να ψιθυρίζουν πριν λίγο,η Όστρια κι ο Λούσιος ποταμός που διαβαίνει στο φαραγγι αναμεσής Ζάτουνας και Δημητσάνας.
Μ' άλλα λόγια,τα 17 τραγούδια που αρχισα να γραφω εκεί στη Ζατουνα,δεν είναι δικά μου.
Έχουν μάνα την Όστρια, και πατέρα το Λούσιο ποταμό.
Αυτά τα τραγούδια δουλεύω πυρετωδώς αυτό τον καιρό,ζω κυριολεκτικά από τότε,απ' τις 31 Αυγούστου μέχρι τώρα, στον ..αστερισμό του Μίκη της Ζάτουνας.
Εκεί "είμαι".
Στη Ζάτουνα.
Στη Ζάτουνα που πια μαζί της ανοιξα λογαριασμούς που θα κλείσουν μοναχα άμα πεθανω,στη Ζατουνα που αγαπησα παραπάνω κι απ' τα Τζουμέρκα μου,εγω ο βουνίσιος που δεν το 'βανα ποτέ με τον νου μου ότι καποτε θα λατρεψω τοπο πιο πολύ κι απ τα Τζουμερκα...
Στο ακόλουθο link, ακούτε το τελευταίο τραγούδι του κύκλου,με τιτλο "Βουνά ψηλά της Ζάτουνας". https://www.youtube.com/watch?v=JOf2GUb5J0o (Οι εικόνες που συνοδεύουν το τραγούδι,είναι από βίντεο που τραβηξαν Γερμανοί δημοσιογράφοι που επισκέφτηκαν το Μίκη στη Ζάτουνα, το 1968)
Σ' αυτό το τραγούδι μου,ο Μίκης πριν αποχωρήσει απ' τη Ζατουνα,συνοδεία χωροφυλάκων για τις φυλακές στον Ωρωπό,
βγαίνει στο μπαλκόνι,κοιταζει πέρα κατα τα βουνά, και τραγουδάει το τραγούδι "Βουνά ψηλά της Ζάτουνας"...
Αυτός ο κύκλος τραγουδιών , εντέλει ενσωματώθηκε σε μουσικοθεατρικό έργο με τίτλο "Μίκη,βουνό της Ζάτουνας, βουνό της Ρωμιοσύνης!".
Οι
σκηνές του έργου,έτσι όπως διαδέχονται η μια την άλλη, συνθέτουν επί
σκηνής το 15μηνο πέρασμα του Μίκη απ' τη Ζάτουνα !Ο θεατής δηλαδή, έχει
την αίσθηση ότι παρακολουθεί το Μίκη στη Ζάτουνα,για το διάστημα που ο
Μίκης εκτοπίστηκε εκεί, μαζί με την οικογένειά του,απ' τον Αύγουστο του
1968, μέχρι το Νοέμβρη του 1969.
Για το έργο αυτό,αναφέρομαι εκτενέστερα,στο τέλος ετούτου του κειμένου, μετά ακριβώς τους στίχους. .
Κλείνω μ' αυτό, κι ας πω τωρα για το συγκινητικότερο -για μένα- που εζησα εκεί.
Το πρωινό της 1ης Σεπτεμβρη,γυρνώντας απ' το τρέξιμό μου,έπεσα κυριολεκτικά πάνω σε μια "λαϊκή λιτανεία" που διαβαινε κάτω απ' το σπίτι όπου εζησε ο Μίκης εκεί στη Ζατουνα.!
Και λέω "λαϊκή λιτανεία",γιατί έμοιαζε εκείνη την ώρα, να γίνεται περιφορά Του Σώματος Των Τραγουδιών του Μίκη,ή σωστότερα περιφορά του ίδιου του Μίκη,ολοζώντανου όμως (αφού ο Μίκης Ζει και θα Ζει μεσ' απ' τα τραγούδια του) καθισμένου σ' έναν ιδιότυπο λαϊκό θρόνο καμωμένο από κλωνάρια απ' τις πανυψηλες καρυδιές που υπάρχουν εκεί,δεξιά κι αριστερά στο δρόμο,κάτω απ' το σπίτι του Μίκη !!!!
Κι όλ' αυτά,κάτω ακριβώς απ' το σπίτι,όπου μέσα σ' αυτό ο Μίκης έγραψε σχεδόν το μισό έργο του,αλλά κι εμπνεύστηκε το άλλο μισό, τόσο πολύ κι ακατάπαυστα,νύχτα και μέρα, εκστασιασμένος ο Μίκης σ' εκείνο το καταπληκτικό περιβάλλον με τα βουνά της Αρκαδίας αντίκρυ στο μπαλκόνι του σπιτιού όπου εζησε επί ενάμιση περιπου χρόνο!
Μια ορχήστρα νέων παιδιών απ' τη Μενεμένη που,το βραδυ θα παρουσιαζαν τραγουδια του Μίκη στο πολιτιστικό κεντρο της Δημητσάνας, περιδιάβαιναν τώρα το χωριό,τραγουδώντας τραγούδια του Μίκη !
Εγώ,τους πέτυχα,την ώρα που τραγουδούσαν το "Και δόξα τω Θεώ" !
Τελειώνοντας εκείνη ακριβώς την ώρα το πρωινό μου τρεξιμο,συνεχισα για να τους φτασω, και να τραγουδησω κι εγω μαζί τους.
Πίσω μου,ο Χρήστος ,ακολουθησε και τραβηξε σε βίντεο αυτή τη μικρή λιτανεία:το βιντεακι ξεκινάει απ' τη στιγμή που φαίνομαι να τρεχω ,για να τους φτασω και ν' απαθανατίσω τις στιγμές εκείνες, τραγουδώντας ταυτόχρονα δεύτερη φωνή που ακουγεται καθαρά απ' το 0.18 του βίντεο ,συνεχίζεται μ' όλους μας να περνάμε κάτω ακριβως απ' το σπιτι του Μίκη,καπου στο 0.28,κυριολεκτικά εκστασιασμένοι όλοι μας,κι ολοκληρώνεται με την αφεντιά μου να φτάνω στο μαέστρο της ορχήστρας,κι ενθουσιασμένος να του λέω"-Δάσκαλε,οιστρηλατείσαι,έχεις οίστρο,(αυτό) εδώ ήταν μια λαϊκή λιτανεία!" Τα σημειώνω όλ' αυτά,σαν ελάχιστο δείγμα της ..μέθης που μας είχε κυριεύσει όλους μας,διαβαίνοντας και τραγουδώντας κάτω απ' το σπίτι του Μίκη!!Τέλος φτασαμε στο καφενείο του Τέρη,εκεί όπου ο Μίκης έπινε τότε τον καφε του,συνοδεία χωροφυλάκων πάντα... Κι όσο κι αν εκείνη την ώρα,ήμασταν μονάχα καμιά τριανταριά νοματαίοι,όλοι κι όλοι που συμμετείχαμε, εντούτοις εγώ με τα μάτια της ψυχής μου,έβλεπα όλη τη Ρωμιοσύνη ν' ακολουθάει,όλο το Ελληναριό ,τη ράτσα μας τη Ρωμαίικη ολάκερη,απ' τους φωτεινούς παλιούς καιρούς του Πλάτωνα,του Αριστοτέλη,του Περικλή κ.λ μέχρι σήμερα, όλοι οι Έλληνες,μιλιούνια αμέτρητα, τεραστιο πόπολο που 'χε ξεχυθεί κι είχε φτάσει από κάθε γωνιά ως εδώ στη Ζάτουνα, και βαδίζαμε και τραγουδάγαμε πίσω απ' το Μίκη,τον πιο τρανό Έλληνα των τελευταίων 5 τουλάχιστον αιώνων.....
Κι ήταν αυτή μια λαϊκή
βουνίσια λιτανεία,
εκεί ψηλά στη Ζάτουνα
στην ορεινή Αρκαδία !
Μπροστά ο Μίκης κραταιός
ίδιος βουνό ορθωμένο,
κι από κοντά το πόπολο
σφόδρα εκστασιασμένο,
συνεπαρμένο αλλόκοτα,
"τρελό" κι αλλοπαρμένο
τραγούδαγε , αγάλλονταν,
"εμέθαγε", υψωνόταν,
στην κολυμπήθρα των λαϊκών
ασμάτων,βαφτιζόταν,
του πρίγκηπα του Μίκη,
του γίγα ουρανο-Μίκη !
Κι εγώ,ο απ' όλους πιο "τρελός",
το 'χα,'κείνη την ώρα,
το 'να ποδάρι στα βουνά,
στου σύγνεφου την πρώρα,
και τ' άλλο μες στον ποταμό
το Λούσιο που εβογκούσε,
ή πιο σωστά μ' εμάς μαζί
κι εκείνος τραγουδούσε !
Κι έτσι ,μισός στον ποταμό,
μισός ψηλά στα όρη,
σάρκινο απόγινα -θαρρώ-
ορθόπλωρο βαπόρι,
που εδιάβαινα κι εδιάβαινα
στις άκρες του Συμπάντου,
στις ανθισμένες περατιές
του Τραγουδιού τ' αχράντου,
και μελωδίες ζηλευτές
και Στίχους ετρυγούσα,
μα τίποτις δεν ήτανε
δικό μου.Ας είναι η Μούσα
μάρτυς μου : o Λούσιος ποταμός
κι η Όστρια η βουνίσια,
εγένναγαν κι εφέρνανε
μέχρι τ' αυτί μου ίσια,
όσα θα πάαινα στο χαρτί
κατόπιν να τα γράψω,
όμοια κεράκια της δραχμής
μ' ευλάβεια να τ' ανάψω
σφιχτά ζωσμένος το μικρό
γαλάζιο ακορντεόν μου,
εγώ ο "τρελός" που εδιάβαινα
καταμεσής του δρόμου
τώρα πρωί του Σάββατου,
την πρώτη Σεπτεμβρίου,
στη λατρεμένη Ζάτουνα,
"σαλός -θαρρείς- Κυρίου"
με κρεμασμένη στην ψυχή
της έμπνευσης τη λύρα
από βουνά σ' άλλα βουνά
σταλμένος απ' τη μοίρα:
τη μοίρα μου που είχε δεθεί
από μικρό παιδάκι
με τον ισόθεο μελωδό
το Μίκη Θοδωράκη !
.....................................
"-Βουνά,βουνά μου -εφώναξα-
βουνά ψηλά κι αιώνια!"
κι ανθίσαν' πάλι απ' την αρχή
της ζήσης μου τα χρόνια :
γύρισα απότομα μεμιάς
πίσω στα είκοσί μου,
σθένος για να 'χω εφηβικό,
στον νου και στην ψυχή μου,
της Ρωμιοσύνης το θεριό
το Μίκη να ιστορήσω,
όπως τον είδα εκεί ψηλά
στον τόπο το βουνίσιο:
βουνό ψηλό μες στα βουνά,
ποτάμι πλάι στο Λούσιο,
άστρο στ' αστέρια κάτωθε,
άδυτο αστέρι ρούσο
που θα φωτίζει αιώνια
την Πλάση πέρα ως πέρα,
το Σύμπαν τ' ατελεύτητο
κι ακόμα παραπέρα.
ά. -Ζάτουνα κ' λεύτερη Πίνδος-1 Σεπτεμβρη και 5 Οχτώβρη του 2024
Σχετικά με το μουσικοθεατρικό έργο μου "Μίκη,βουνό της Ζάτουνας,βουνό της Ρωμιοσύνης!" : Στο έργο αυτό,ζωντανεύω επί σκηνής,τη 15μηνη ..ζωή του Μίκη στη Ζατουνα της ορεινης Αρκαδίας, όπου ειχε εκτοπιστεί απ' τη χούντα ο Μίκης,απ' τον Αυγουστο του '68 ως τον Οχτωβρη του '69..
Συγκεκριμένα, ..πήρα 17 χαρακτηριστικά περιστατικά/γεγονότα που βίωσε εκεί ο Μίκης,γεγονότα αληθινά,"ιστορικά" γεγονότα ,όπως τα εχει διηγηθεί πολλές φορές ο Μίκης σε συνεντεύξεις του,και τα έκανα (αυτά τα περιστατικά), κανονικές σκηνές,με τους πραγματικούς τους πρωταγωνιστές,και πάντα με κατάληξη της καθε σκηνής, ένα τραγούδι μου που, είτε είναι πιστή μελωδική αποτύπωση της σκηνής που έχει μόλις εκτυλιχτεί,είτε κάνει (το τραγούδι) ένα άλμα,και βγαίνοντας απ' το ιστορικό κάδρο της φωτεινής εκείνης δεκαετίας του '60 με τους αγώνες και τις διεκδικήσεις του λαού μας, κάνει ένα σάλτο,και προσγειώνεται στην σημερινή μίζερη εποχή μας,την εποχή της παραίτησης και του "βαθέος ύπνου", ώστε μέσα απ' τη σύγκριση των δυο αυτών εποχών, να προβληματιστεί δημιουργικά όπως λέμε,ο θεατής...Παρεμπιπτοντως,τα τραγούδια σκέφτηκα να παίζονται "ζωντανά" την ώρα της παράστασης,από μια μικρή λαϊκή ορχήστρα (μπουζούκι,κιθάρα,τραγουδιστής) . Όπως ακριβώς δηλαδή συνέβαινε με την "Όμορφη πόλη",το μουσικοθεατρικό έργο του Μίκη,που είχε ανεβει το 1963(?),όπου την ώρα της παράστασης, υπήρχε επί σκηνής λαϊκή ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Μίκη, που έπαιζε "ζωντανά" τα τραγούδια!Στη χειρότερη περίπτωση,τα τραγούδια ετούτα θα παίζουν απ' τα ηχεία,και πάνω σ' αυτά,θα τραγουδάνε οι ηθοποιοί.
Σημείωση:δεν έκατσα ..στα καλά καθούμενα και με ..κρύο αίμα,να γραψω αυτό το εργο για το Μίκη,δεν είμαι άλλωστε συγγραφέας, αυτό που εγραψα προεκυψε αυθόρμητα απ' τη μεγαλη συγκίνηση που ενιωσα όταν στις αρχές του Σεπτεμβρη του 2024,βρεθηκα στη Ζατουνα για να παρακολουθήσω καποιες εκδηλώσεις εκεί προς τιμή του Μίκη: Για 3 ημέρες, ζούσα σ' ένα κατάλυμμα,50 μόλις μετρα απ' το σπίτι που έμενε καποτε ο Μικης, περπατουσα εκεί που βαδιζε πριν 56 χρόνια κι ο Μικης, έβλεπα αντικρυ μου τα ίδια βουνά που έβλεπε κι ο Μίκης, ανάσαινα τον ίδιο κρύο καθάριο αερα που καποτε ανασανε κι ο Μίκης !!Σ' όλα αυτά,να προστεθεί ότι μεγαλωσα με τα τραγούδια του Μίκη,αρχής γενομένης απ' το μακρινό 1968 όταν πενταχρονο τότε παιδάκι,πρωτοάκουσα τη Ρωμιοσύνη και τον Επιταφιο του Μικη,απ' τον ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας,στον οποίο παράνομα ο δάσκαλος-πατερας μου συντονιζόταν κι άκουγε, και μάλιστα με το φόβο του ρουφιάνου ωτακουστή χωριανού που ερχόταν έξω απ' την πόρτα μας τα βραδια,σ' ενα ορεινό χωριό της Ηπειρου όπου τότε δασκαλευε ο πατέρας έχοντας μαζί του κι όλη την οικογενεια.Η συγκίνηση λοιπόν, πολλαπλασιάστηκε απ' το γύρω επιβλητικό βουνίσιο τοπίο! Σαν βουνίσιος (Τζουμερκιώτης) που είμαι, "είδα" το Μίκη σαν ένα "βουνό" δίπλα στα βουνά της Αρκαδίας που στεφανώνουν τη Ζατουνα.Σαν τραγουδοποιός δε (που είμαι) ,αισθάνθηκα ότι αν τότε τους 15 μήνες που εζησε εκτοπισμενος στη Ζατουνα ο Μίκης έγραψε και μάς χάρισε αθάνατα έργα (10 Αρκαδίες,Πνευματικό Εμβατήριο,μουσική για την ταινία "Ζ" του Κωστα Γαβρά κ.λ) που αποτελούν κυριολεκτικά τον μισό σύγχρονο νεοελληνικό μουσικό πολιτισμό μας, αυτό συνέβη διότι ο Μίκης στη Ζατουνα,βίωσε ένα συγκλονιστικό παράδοξο,που εντελει αποδείχτηκε καθοριστικό καλλιτεχνικά : ο Μίκης,επί 15 μηνες,περιφερόταν στη Ζατουνα,"σιδηροδέσμιος",με την αδιάλειπτη στενή κι ασφυκτική παρουσία 30 χωροφυλάκων,που σε βάρδιες τον πήγαιναν "αγκαζέ" ακόμη και για ..κατούρημα! Όμως,ποτέ δεν ένιωσε τόσο λεύτερος ο Μίκης,όσο εκεί στην καρδιά του βουνίσιου μεγαλείου,σε υψόμετρο 1100,με τα ψηλά κι αγερωχα βουνά,να τον μεταλαβαίνουν κάθε ώρα και στιγμή,τα αιώνια βουνίσια νάματα και τις Υψηλές Ιδέες που μονάχα στα ψηλά βουνα κατοικούν πλέον,αποδιωγμένες απ' τις πόλεις με τη βοή και τη χλαλοή του σύγχρονου απάνθρωπου "πολιτισμού" με τα δυσσώδη τηλεοπτικά τοπία,και το μπετόν αρμέ να πνίγει αισθηματα,ομορφιά,ποίηση,κι ανθρωπιά,εν τη γεννέσει τους.Ο Μίκης λοιπόν εκεί πάνω,δεσμώτης για όλους τους άλλους, ελεύθερος όμως για τον ίδιο, ωτακουστής συγκλονιστικά εξαίσιων αρμονιών-μελωδιών που έρχονταν πέρα μακριά απ' το Σύμπαν και σκάλωναν εκεί στις κορφές των βουνών της Ζάτουνας,για να τις ..ψαρέψει ο Μίκης, υψώθηκε (ο Μίκης) σε παγκόσμιο διαχρονικό δημιουργό-μουσουργό, σε δημιουργό που γεννιέται στη Γη μια φορά στα χίλια χρόνια!
Για όλα αυτά λοιπόν, πιστεύω πως η περίπτωση της Ζάτουνας του Μίκη,είναι τόσο σπουδαία,που αν μη τι άλλο, της αξίζει κι ένα μουσικοθεατρικό εργο ! Ένα έργο που θα 'χει "άλλη" αξία, αν παιχτεί φετος το 2025 που θα 'ναι "έτος Μικη Θεοδωρακη",καθως συμπληρωνονται 100 χρονια απ' τη γέννησή του (1925)
